Yamamoto Saori

NHK World Correspondent

Ở Italy, mọi người hát từ ban công. Ở Anh, mọi người dán ảnh cầu vồng lên cửa sổ. Ở Ấn Độ, mọi người cùng cầu nguyện: “Corona đi đi”. Đó là những hình thức thể hiện tình đoàn kết của người dân thế giới khi đối mặt với đại dịch vi-rút corona. Ở Nhật Bản, biểu tượng đoàn kết là sinh vật ba chân, có mỏ như chim, thân đầy vẩy cá và mái tóc dài quét đất. Đó là Amabie, quái vật nửa người nửa cá từ thế kỷ 19, nay tái hiện để bảo vệ mọi người.

Quái vật thế kỷ 19

Hình ảnh sinh vật nửa người nửa cá xuất hiện trên mạng xã hội Nhật Bản hồi đầu tháng 3 và nhanh chóng được gắn thẻ trong ít nhất 30.000 bài đăng mỗi ngày. Các họa sĩ truyện tranh manga vẽ lại sinh vật này theo phong cách của riêng mình, rồi chia sẻ rộng rãi cùng thông điệp mong đại dịch kết thúc.

Amabie chính thức được công nhận khi bộ y tế Nhật Bản quyết định đây sẽ là hình ảnh đại diện cho chiến dịch an toàn cộng đồng của bộ. Hình ảnh Amabie xuất hiện trên bánh quy, khẩu trang, bánh mì cuộn, kẹo, các phiên bản mô phỏng logo hợp pháp của Stackbucks và thậm chí là trên các bức tượng trong công viên.

           Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản đưa hình ảnh Amabie vào chiến dịch ngăn ngừa Vi-rút Corona.

Theo một bản tin in bằng kỹ thuật khắc gỗ (mộc bản) từ tháng 4/1846, Amabie xuất hiện lần đầu tiên và duy nhất ở ngoài khơi khu vực Higo, tức tỉnh Kumamoto ngày nay, ở phía Nam đảo Kyushu. Tin đưa rằng nhân viên chính quyền địa phương xuống bãi biển tìm hiểu việc có thứ gì đó lấp lánh dưới nước. Khi người này đến nơi, một sinh vật trông giống người cá nổi lên, tự giới thiệu bản thân là “Amabie sống ở biển” và tiên đoán 2 điều: “Trong 6 năm tới, khắp nước Nhật mùa màng bội thu, nhưng đồng thời cũng xảy ra đại dịch. Hãy nhanh chóng vẽ lại hình dáng của ta và cho dân chúng xem”. Sau đó, Amabie biến mất trong làn nước.

     Bản tin in mộc bản từ năm 1846 là tài liệu duy nhất được biết đến ngày nay nói về việc nhìn thấy Amabie.

Sự phát triển của hình tượng Amabie

Theo ông Nagano Eishun, thủ thư ở Thư viện lưu trữ tỉnh Fukui và là chuyên gia về tâm linh cổ xưa, Amabie là một trong số hơn mười quái vật tiên tri được biết đến thời Edo, và có thể xuất phát từ 1 sinh vật giống vượn có tên tương tự.

Năm 1843, tức 3 năm trước khi Amabie xuất hiện, có thông tin về một con khỉ 3 chân cũng ở Higo. Quái vật lông lá này có tên là Amabiko, với cách xuất hiện giống với Amabie đến kinh ngạc. Bản tin in mộc bản từ thời đó kể rằng một người đàn ông xuống biển điều tra về những ánh sáng lấp lánh phát ra. Amabiko xuất hiện, tự giới thiệu bản thân rồi tiên đoán về mùa màng bội thu và đại dịch, sau đó tuyên bố rằng nếu được nhìn thấy hình ảnh của nó, mọi người sẽ vượt qua dịch bệnh và sống lâu mạnh khỏe.

Tin tức về Amabiko được đưa năm 1844. Sinh vật giống vượn này nói rằng “70% dân số Nhật Bản sẽ chết, trừ khi họ được nhìn thấy hình ảnh của ta”.

Ông Nagano nói: “Hai câu chuyện có quá nhiều điểm tương đồng, nên không có gì lạ khi nghĩ rằng Amabiko là phiên bản trước của Amabie”. Ông cho biết trong thế kỷ 19, Amabiko nổi tiếng hơn nhiều so với sinh vật người cá. Vào thời điểm xảy ra bệnh dịch như dịch tả lỵ, mọi người dùng tranh vẽ Amabiko làm bùa may mắn.

Theo ông Nagano, hình dáng sinh vật có thể thay đổi khi câu chuyện được lan truyền ra cả nước thông qua những bức vẽ, và mọi người tự do diễn giải theo cách riêng. Ông nói thêm rằng có thể lợi ích thương mại đã khiến người ta sáng tạo ra sinh vật này cùng ý tưởng mọi người nhất định phải nhìn thấy hình ảnh của nó nếu muốn khỏe mạnh.

Ông cho biết: “Bản tin in mộc bản, gọi là kawaraban, về cơ bản là tờ giấy có in tin tức hoặc chuyện phiếm kèm hình minh họa. Những người xuất bản luôn muốn có câu chuyện thú vị thu hút sự chú ý của độc giả, vì thế họ đã sáng tạo ra những thứ như những linh hồn cảnh báo mọi người phải nhìn thấy hình ảnh nào đó (được in trên bản tin) nếu không muốn bị ốm đau”.

Thành phố Chofu, nơi cố họa sĩ truyện tranh manga Mizuki Shigeru đã sống phần lớn cuộc đời, dùng bức tranh ông vẽ Amabie làm màn hình nền miễn phí có thể tải được từ trang web của thành phố.

Tinh thần cộng đồng

Sau nhiều thập kỷ chìm lắng, cuối cùng Amabie cũng được chú ý trở lại như mong muốn, một phần nhờ sự trợ giúp của mạng xã hội. Có vẻ như bản chất con người ngày nay không thay đổi nhiều so với thế kỷ 19, nên hình ảnh sinh vật kỳ lạ này vẫn có thể giúp mọi người thấy yên tâm, khuây khỏa. Tuy nhiên, ông Nagano nói rằng có sự khác biệt căn bản giữa trước kia và hiện tại.
Ông nói: “Trong thế kỷ 19, những hình ảnh này được cho là sẽ chỉ bảo vệ những người mua tờ bản tin có in hình chúng. Còn bây giờ mọi người lan truyền chúng để bảo vệ tất cả mọi người. Có thể nói điều này cho thấy chúng ta đã có bước tiến lớn”.

Đền Hirota ở tỉnh Hyogo phát những lá bùa giấy Gofu có in hình giống Amabie và đã phát được hơn 30.000 lá từ giữa tháng 3 đến nay.